Công viên 23 tháng 9 không chỉ là một không gian xanh giữa lòng Sài Gòn mà còn là nơi ghi dấu nhiều sự kiện lịch sử quan trọng. Trước khi trở thành công viên như ngày nay, khu vực này từng là ga xe lửa Sài Gòn, trung tâm giao thông huyết mạch của miền Nam. Bên cạnh đó, nơi đây cũng chứng kiến nhiều sự kiện lịch sử quan trọng từ thời kháng chiến chống Pháp, chiến tranh Việt Nam cho đến những giai đoạn phát triển đô thị hiện đại.
Bài viết này sẽ điểm lại những sự kiện lịch sử quan trọng từng diễn ra tại Công viên 23 tháng 9, giúp bạn hiểu rõ hơn về giá trị lịch sử của địa danh này.
1. Sự kiện ngày 23 tháng 9 năm 1945 – Mở đầu cuộc kháng chiến Nam Bộ
1.1. Bối cảnh lịch sử trước ngày 23 tháng 9 năm 1945
Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Việt Nam tuyên bố độc lập vào ngày 2 tháng 9 năm 1945. Tuy nhiên, thực dân Pháp không từ bỏ tham vọng tái chiếm Đông Dương, và đã dựa vào quân đội Anh để trở lại Sài Gòn.
Thời điểm này, theo thỏa thuận Potsdam năm 1945, quân đội Nhật tại Đông Dương đầu hàng phe Đồng Minh. Quân đội Anh có nhiệm vụ giải giáp quân Nhật tại miền Nam Việt Nam, nhưng thay vào đó, họ lại giúp thực dân Pháp tái chiếm Sài Gòn.
1.2. Diễn biến sự kiện ngày 23 tháng 9 năm 1945
Rạng sáng ngày 23 tháng 9 năm 1945, quân đội Pháp dưới sự hỗ trợ của quân Anh đã bất ngờ đảo chính, tấn công chính quyền cách mạng tại Sài Gòn. Các hành động chính của quân Pháp bao gồm:
- Tấn công trụ sở Ủy ban Hành chính Nam Bộ, bắt giữ nhiều cán bộ cách mạng.
- Kiểm soát các tuyến đường chính, nhà ga, bưu điện và đài phát thanh Sài Gòn.
- Đánh chiếm ga xe lửa Sài Gòn (nay là Công viên 23 tháng 9), một địa điểm giao thông quan trọng của thành phố.
Trước tình hình đó, quân dân Sài Gòn đã tổ chức phản công, mở đầu cho cuộc kháng chiến Nam Bộ kéo dài suốt 9 năm sau đó.
1.3. Kết quả và ý nghĩa của sự kiện 23 tháng 9 năm 1945
Mặc dù chưa thể giành lại quyền kiểm soát hoàn toàn, nhưng sự kiện này đánh dấu:
✅ Khởi đầu cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp tại miền Nam.
✅ Khẳng định tinh thần đấu tranh bất khuất của nhân dân Sài Gòn.
✅ Tạo tiền đề cho cuộc chiến giành độc lập của cả nước.
Để tưởng nhớ sự kiện này, khi công viên được quy hoạch trên khu vực ga xe lửa Sài Gòn cũ, thành phố đã quyết định đặt tên là Công viên 23 tháng 9.
2. Ga xe lửa Sài Gòn – Một trung tâm chiến lược trong thời kỳ chiến tranh Việt Nam
2.1. Ga xe lửa Sài Gòn dưới thời Pháp thuộc và Mỹ
Trước năm 1975, khu vực Công viên 23 tháng 9 ngày nay chính là ga xe lửa Sài Gòn, một trung tâm giao thông quan trọng kết nối miền Nam với các khu vực khác.
Trong suốt thời kỳ chiến tranh Đông Dương (1946 – 1954) và chiến tranh Việt Nam (1955 – 1975), nơi đây là đầu mối vận tải chiến lược cho cả chính quyền Sài Gòn và quân đội Mỹ.
🚆 Các chức năng của ga xe lửa Sài Gòn thời bấy giờ:
- Vận chuyển binh lính, vũ khí và hàng hóa phục vụ chiến tranh.
- Điểm giao thông quan trọng giúp quân đội Pháp và Mỹ kiểm soát miền Nam.
- Một trong những mục tiêu bị tấn công trong các trận đánh lớn.
2.2. Các cuộc tấn công vào ga xe lửa Sài Gòn
Vì vai trò chiến lược, ga xe lửa Sài Gòn đã trở thành mục tiêu của nhiều cuộc tấn công quân sự, trong đó đáng chú ý nhất là:
- Cuộc tấn công Tết Mậu Thân 1968: Quân giải phóng đã tổ chức nhiều đợt tập kích vào các căn cứ quân sự và hạ tầng giao thông trọng điểm, trong đó có khu vực ga xe lửa Sài Gòn.
- Chiến dịch Hồ Chí Minh 1975: Trước ngày 30 tháng 4 năm 1975, khu vực ga xe lửa đã bị phá hủy nghiêm trọng do các cuộc không kích và giao tranh trên đường phố.
3. Sự kiện sau năm 1975 – Công viên 23 tháng 9 được hình thành
3.1. Di dời ga xe lửa và hình thành công viên
Sau khi đất nước thống nhất vào năm 1975, ga xe lửa Sài Gòn không còn phù hợp với quy hoạch đô thị mới. Chính quyền TP Hồ Chí Minh đã quyết định:
- Di dời ga xe lửa về Hòa Hưng, Quận 3.
- Biến khu vực ga cũ thành một công viên đô thị.
- Năm 1980, công viên 23 tháng 9 chính thức được hình thành.
3.2. Công viên 23 tháng 9 trở thành trung tâm văn hóa, sự kiện
Hiện nay, Công viên 23 tháng 9 không chỉ là một di tích lịch sử mà còn là địa điểm tổ chức nhiều sự kiện quan trọng của thành phố:
- Hội chợ ẩm thực Sài Gòn.
- Lễ hội văn hóa và triển lãm nghệ thuật.
- Sự kiện giao lưu văn hóa quốc tế.
Ngoài ra, khu vực này cũng là địa điểm yêu thích của giới trẻ, với các khu vực vui chơi, mua sắm như Taka Plaza, Asiana Food Town.
4. Tương lai của Công viên 23 tháng 9
Chính quyền TP Hồ Chí Minh đang có kế hoạch cải tạo công viên để phù hợp với sự phát triển đô thị hiện đại:
- Di dời bến xe buýt xuống lòng đất để trả lại không gian xanh.
- Tăng cường các công trình cây xanh, hồ nước và không gian công cộng.
- Xây dựng trung tâm thương mại dưới lòng đất kết nối với tuyến Metro số 1.
Dự án cải tạo dự kiến sẽ hoàn thành trong giai đoạn 2025 – 2030, giúp Công viên 23 tháng 9 trở thành một trung tâm đô thị hiện đại nhưng vẫn giữ được giá trị lịch sử.
5. Kết luận – Công viên 23 tháng 9 là một phần không thể thiếu của lịch sử Sài Gòn
Từ một ga xe lửa chiến lược đến một công viên đô thị sầm uất, Công viên 23 tháng 9 đã chứng kiến nhiều sự kiện quan trọng:
✅ Sự kiện ngày 23 tháng 9 năm 1945 – Mở đầu kháng chiến Nam Bộ.
✅ Là trung tâm quân sự quan trọng trong chiến tranh Đông Dương và chiến tranh Việt Nam.
✅ Sau 1975, trở thành công viên trung tâm với nhiều sự kiện văn hóa, lễ hội.
Nếu bạn từng ghé thăm Công viên 23 tháng 9, hãy dành chút thời gian để nhìn lại quá khứ lịch sử hào hùng của nơi này.
Tài liệu tham khảo
- Wikipedia – Sự kiện 23 tháng 9 năm 1945
- VnExpress – Kế hoạch cải tạo Công viên 23 tháng 9
- Báo Tuổi Trẻ – Công viên 23 tháng 9 qua các thời kỳ
